مجوز انتشار، چیستی؟ چرایی؟ و چگونگی؟

همیشه وقتی بحث مجوز و لایسنس مطرح می‌شد. انگار یه عدّه‌ای به زبان مریخی با هم حرف می زند! و من گیج و مبهوت به حرف‌هاشون گوش می‌دادم و در نهایت هم چیز زیادی متوجه نمی‌شدم! 🙂

هر وقت هم کارم به مجوز‌های انتشار و استفاده از آن‌ها گیر می‌کرد؛ سعی می‌کردم موضوع را به متداول‌ترین شکل ممکن پشتِ‌سر بگذارم. یکی از اولین مواردی که در آن به انتخاب لایسنس یا همان مجوز انتشار احتیاج پیدا کردم. انتشار عکس‌هایم در فیلیکر بود و البته برای ویرایش مقالات ویکی‌پدیا هم لازم بود تا در صورت استفاده از متن و یا فایل، حتما مجوزهای آن را چک کنم. اما واقعیت این بود که شناخت لازم را نداشته و ندارم و به خاطر آنکه تلاش‌هایم برای شناخت لایسنس‌ها بی‌نتیجه مانده بود. از روش‌های وُرک‌اِروند (Workaround) استفاده می‌کردم. مثلا مجوز انتشار عکس‌هایم را در فیلیکر مطابق با گزینه‌های پیشفرض انتخاب می‌کردم و یا برای استفاده از عکسی در ویکی‌پدیا، از عکس‌های خود ویکی‌مدیا استفاده می‌کردم تا با این کار مطمئن باشم که حقوق کسی را پایمال نکرده ام! 🙂

حالا بگذریم که احتمالاً بسیاری از عکس‌هایی که در همین وبلاگ تکنوکرات از آن استفاده کرده‌ام هم به ذکر منبع و یا نام عکاس نیاز داشته‌اند و من به دلیل عدم آگاهی این موارد را رعایت نکرده‌ام.

بارها شنیده بودم. سعید رسولی شناخت کاملی از لایسنس‌ها، کاربردها و تفاوت‌های آن‌ها دارد. اما فرصت گفتگو و یادگیری از او را پیدا نکرده بودم. تا اینکه امروز صبح با مطلبی در وبلاگ جادی تحت عنوان «لایسنس‌های نرم‌افزاری چیستند؟»مواجه شدم. جادی در این مطلب سعی کرده مفهوم اصلی لایسنس را توضیح بده و با لینک‌هایی که در پایان مطلب گذاشته؛ سرِنخ‌هایی را به من داد که تقریبا دو سه ساعتی من رو مشغول کشف و شهود پیرامون مجوزهای انتشار یا همون لایسنس‌ها کرد.

مجوز‌های انتشار یا لایسنس چیست؟

صاحبان اثر به جای آنکه مجبور باشند برای محصول خود یک طومار بلند بالا تحت عنوان «موافتنامه استفاده» بتراشند و استفاده از اثر خود مشروط به قبول این موافقتنامه کنند. می‌توانند لایسنس‌های ثبت‌شده را بررسی و متناسب‌ترین مجوز را برای اثر خود در نظر بگیرند. این کار باعث می شود که شما مثلاً با هر بار دیدن مجوز GPL نیازی به مطالعه و تفسیر آن نداشته باشید. و به راحتی بدانید اختیارات و مسئولیت‌های شما در قبال اثر چیست. از طرفی احتمال تفاسیرِ سلیقه‌ای، محدودیت‌های غیرِمنطقی و کج‌فهمی هم بسیار کمتر است. در زمان بروز اختلاف بین صاحب اثر و مصرف‌کننده اختمالی هم، مراجع قانونی بر اساس رویهٔ مشخص و مدون‌تری می‌توانند قضاوت کنند.

کافی است تا برای استفاده از هر محصول، محتوی و اثری نگاهی به لایسنس آن بیاندازیم و سپس با مراجعه به متن آن مجوز۷ از اختیارات و محدودیت‌های خود به عنوان مصرف‌کننده مطلع شویم.

اگر صاحبان یک اثر به مجوز انتشار آن اشاره نکرده بودند؟

با اطلاعاتی که در کشف و شهودهای امروز من به دست آمده؛ در این صورت مصرف کننده باید بنا را وجود بیشترین محدودیت‌ها و کمترین اختیارات بگذارد.

در بحث مُفَصَّل و تخصصی که در قسمت کامنت‌های پست «سوال و جواب در مورد کپی رایت» از وبلاگ جادی شکل گرفته. همایون در این مورد اظهار نظر کرده:

اگر صاحب اثر لایسنس رو ذکر نکرده باشه. هر استفاده‌ای مجاز نیست، در واقع «هیچ» استفاده‌ای مجاز است! منظورم اینه که بایست محدودکننده ترین لایسنس رو فرض کرد در این مواقع. همین الان کتابها و آهنگهایی وجود دارن که چون صاحب اثر و یا لایسنسشون مشخص نیست هیچکس جرات اسکن کردن/پخش کردنشون رو نداره چون ممکنه یه صاحبی پیدا شه براشون و شکایت کنه. کپی رایت بنا به پیشفرض بدون نیاز به ذکر یا وجود علامت © برای هرکس که اثری تولید میکنه وجود داره.

انتخاب و ذکر مجوز برای هر اثری که تولید می‌کنیم

تا امروز فکر نمی‌کردم که عدم شناخت مجوزها و استفاده نکردن از لایسنس‌ها چقدر می‌تونه مشکل آفرین باشه. همونطور که در سطرهای قبل گفتم وقتی صاحب اثر لایسنسی را برای اثر خودش در نظر نگیره و یا ذکر نکنه. بیشترین محدودیت‌ها را به مخاطبان تحمیل کرده و این یعنی، عدم آگاهی من در ذکر لایسنس برای نوشته‌های همین بلاگ، باعث می‌شه هیچ کسی حتی اگه بخواد هم نتونه از مطالب اون برای تکمیل ویکی‌پدیا استفاده کنه.

کار سختی نیست. کافیه توی قسمت متا دیتاهای عکس‌هامون مجوز لازم را برای مخاطب ذکر کنیم. و یا در مورد تمپلیت‌ها، فونت‌ها، نرم‌افزارها و غیره هم با ذکر لایسنس تکلیف مخازب را در استفاده از محصول خودمون مشخص کنیم.

انتخاب و ذکر مجوز انتشار برای همه مطالب «تکنوکرات»

بعد از این همه حرف؛ مطمئناً یکی پیدا می‌شه و می‌گه: «شما که لالایی بلدی، چرا خوابت نمی‌بره؟!»

و خدائیش هم حرف بی‌راهی نمی‌زنه. برای همین به دنبال مجوزی گشتم که بتونه محتوای مطالب وبلاگ شخصی خودم یعنی همین تکنوکرات را پوشش بده و هم اجازه‌ها و محدودیت‌هاش رو قبول داشته باشم. در نهایت رسیدم به مجوز “Creative Commons” که در اون اجازه اشتراک گذاری، استفاده تجاری و دخل و تصرف در متن را به شرط ذکر منبع اصلی به خواننده داده.

با نگاهی که من و همفکرهای من نسبت به آزادی دانش و اطلاعات داریم بسیار هم خوشحال خواهیم شد که افراد بتونند با استفاده از این مجوز از مطالب سایت استفاده کنند. اما چون این اولین بار بود که می‌خواستم لایسنس ذکر کنم ترجیح دادم از روی لایسنس وبلاگ جادی تقلب کنم و از جملات را از روی اون در فوتر سایتم کپی کردم. 🙂

برای اطلاعات بیشتر در مورد این مجوز می‌تونید به سایت موسسه کریتیو کامنز و یا صفحهٔ ترجمهٔ این مجوز در ویکی‌پدیا رجوع کنید.